ترامپ به سمت ایران نرم شد؟/ آمادگی تهران و واشنگتن برای دور دوم رایزنی‌ها
روزنو :مذاکره‌کنندگان ایران و ایالات‌متحده نخستین دور از گفت‌و‌گو‌های خود را با میانجیگری عمان در شهر مسقط به پایان رساندند.
این گفت‌و‌گو‌ها نخستین تعامل دیپلماتیک دو طرف از زمان بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید در ژانویه امسال به شمار می‌رود، علی‌رغم اختلاف‌نظر بر سر «مستقیم» یا «غیرمستقیم» بودن رایزنی‌ها، دو هیات در سالن‌هایی جداگانه در یک ساختمان حضور داشتند و وزیر خارجه عمان بین اتاق‌ها رفت‌وآمد می‌کرد تا پیام‌های مکتوب طرفین را منتقل کند. حال براساس اعلام وزیر خارجه ایران، دور بعدی مذاکرات قرار است در تاریخ ۱۹ آوریل در همان سطح نمایندگی و با میزبانی عمان برگزار شود، هر چند ممکن است محل رایزنی‌ها تغییر کند. با این حال، برخی رسانه‌ها با انتشار گزارشی مدعی‌اند که محل نشست بعدی به احتمال زیاد در یکی از کشور‌های اروپایی برگزار خواهد شد. یک منبع سیاسی مطلع در منطقه در این باره ادعا کرد: «مذاکرات در مسقط برگزار نمی‌شود، بلکه در جایی در اروپا انجام خواهد شد.» او از بیان جزییات بیشتر خودداری کرد، اما دلیل این تغییر را دشواری‌های لجستیکی، به‌ویژه طولانی بودن مسیر پروازی میان واشنگتن و مسقط عنوان کرد. این درحالی است که پیش از این، دو طرف بر سر محل برگزاری نشست اولیه نیز اختلاف‌نظر داشتند؛ دولت ترامپ ترجیح می‌داد نشست در امارات متحده عربی برگزار شود، اما ایران، عمان را برگزید.
آمادگی تهران و واشنگتن برای دور دوم رایزنی‌ها
عباس عراقچی، مذاکره‌کننده ارشد ایران، به رسانه‌های دولتی گفت که در مجموع چهار دور تبادل دیدگاه طی دو ساعت و نیم انجام می‌شود. هنگام ترک محل مذاکرات، عراقچی با استیو ویتکاف، نماینده ویژه امریکا در امور خاورمیانه، در حضور وزیر خارجه عمان رایزنی کوتاهی داشت. با آنکه این دیدار بسیار مختصر و معمول بود، اما از آنجا که ترامپ از سال ۲۰۱۸ تاکنون در برقراری ارتباط مستقیم با ایران ناکام بوده، این تماس نمادین اهمیت بالایی پیدا کرد. همزمان یک منبع بلندپایه سیاسی در ایران که نخواست نامش فاش شود و در جریان مذاکرات قرار دارد، اعلام کرد که ویتکاف پیش‌نویسی ارایه داده که در آن نه سخنی از «برچیدن» برنامه هسته‌ای ایران به میان آمده و نه در باب حمله نظامی تهدیدی مطرح شده است. باتوجه به مخالفت شدید تهران با الگوی ادعایی لیبیایی در باب برنامه هسته‌ای‌اش و درخواست برای پایان تهدیدات نظامی از سوی واشنگتن، این موضع‌گیری امریکا احتمالا روند مذاکرات را در مسقط تسهیل کرده است. در همین زمینه، عراقچی در پایان مذاکرات گفت: «در نشست بعدی، درباره دستور کار و جدول زمانی مذاکرات گفت‌و‌گو خواهد شد.» او افزود: «امروز به شکل‌گیری مبنای مذاکرات بسیار نزدیک شدیم.» همزمان نشریه وال استریت ژورنال با انتشار گزارشی مدعی شد که در نشست عمان مقام‌های ایرانی بر کاهش سریع تحریم‌های امریکا تاکید داشتند و اعلام کردند که این کاهش باید بخشی از یک توافق باشد. آنها همچنین خواستار دسترسی به میلیارد‌ها دلار دارایی مسدود شده در خارج و پایان فشار‌های امریکا بر خریداران نفت ایران در چین به عنوان بخشی از کاهش گسترده‌تر محدودیت‌ها هستند. وال استریت ژورنال در ادامه افزود: بنا به گفته مقامات ایرانی و اروپاییانی که با آنها گفت‌و‌گو داشته، در ازای آن، ایران آماده است تا به همان سطح از غنی‌سازی اورانیوم بازگردد که در توافق سال ۲۰۱۵ تعیین شده بود؛ توافقی که ترامپ در دوره اول ریاست‌جمهوری خود امریکا را از آن خارج کرد.
رایزنی در فضایی سازنده و برپایه احترام متقابل
به ادعای گروهی از ناظران، ابهام در سیاست دولت ترامپ نسبت به ایران در هفته‌های اخیر به گمانه‌زنی‌ها در باب رویکرد رییس‌جمهوری امریکا دامن زد. استیو ویتکاف در تاریخ ۲۱ مارس به‌صراحت مدعی شد که امریکا به دنبال اجرای «برنامه‌ای برای راستی‌آزمایی» است تا به ادعای او از انحراف برنامه هسته‌ای ایران به سمت فعالیت‌های نظامی جلوگیری شود؛ برنامه‌ای که پیش‌تر تهران بر غیرنظامی بودن آن تاکید داشته و دارد. با این حال، موضع‌گیری ویتکاف با مواضع دیگر مقامات امریکایی که خواهان برچیدن کامل زیرساخت‌های هسته‌ای ایران هستند، در تضاد است؛ درخواستی که ازسوی جمهوری اسلامی ایران غیرقابل پذیرش می‌باشد. در همین حال، بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسراییل در پیامی ویدیویی پیش از آغاز مذاکرات، ادعا کرد که او و ترامپ توافق دارند که «ایران نباید از آستانه گریز هسته‌ای عبور کند.» او همچنین مدعی شد: «این هدف می‌تواند از طریق توافق محقق شود، اما فقط اگر آن توافق شبیه مدل لیبی باشد: یعنی ورود، تخریب تاسیسات، برچیدن تجهیزات، تحت نظارت و اجرای امریکا.» ادعایی که تهران به شدت با آن مخالف است. با وجود چنین ادعاهایی، مقامات ایرانی و امریکایی به شکلی غیرمنتظره نسبت به دور اول مذاکرات ابراز خوش‌بینی کرده‌اند. وزارت امور خارجه ایران در بیانیه‌ای اعلام کرد که «موضوعات مربوط به برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای ایران و رفع تحریم‌های غیرقانونی در فضایی سازنده و بر پایه احترام متقابل» مورد بحث قرار گرفت. در همین راستا عراقچی در شامگاه ۱۲ آوریل با انتشار پیامی در شبکه ایکس (توییتر سابق) این نشست را «سازنده و امیدوارکننده» توصیف کرد و افزود که گفت‌و‌گو‌ها در فضایی مبتنی بر «احترام متقابل» انجام شد. او نوشت: «مواضع ایران را با قاطعیت و نگاهی به آینده تبیین کردم.» همزمان در بیانیه‌ای که چند ساعت پس از مذاکرات از سوی کاخ سفید منتشر شد، گفت‌و‌گو‌ها «بسیار مثبت و سازنده» توصیف شد. این بیانیه ویتکاف را «فرستاده‌ای با ماموریت ویژه از سوی ترامپ، رییس‌جمهوری امریکا برای حل اختلافات دو کشور از طریق دیپلماسی» معرفی کرد و افزود: «ارتباط مستقیم امروز گامی در جهت دستیابی به نتیجه‌ای سودمند برای هر دو طرف بود.» ترامپ نیز به خبرنگاران گفت: «من می‌خواهم ایران کشوری عالی، شاد و موفق باشد، اما نباید از آستانه گریز هسته‌ای عبور کند.» در این میان یک منبع ارشد ایرانی اعلام کرد که اشاره عراقچی به «احترام متقابل» نشان می‌دهد که در نشست مسقط «طرف امریکایی از زبان تهدیدآمیز استفاده نکرده است.» این منبع چنین گزاره‌ای را مهم توصیف کرد، چراکه مقامات بلندپایه ایرانی، از جمله مسعود پزشکیان، رییس‌جمهوری کشورمان بار‌ها تهدید‌های ترامپ به اقدام نظامی را مانعی بر سر راه دیپلماسی دانسته‌اند. این منبع افزود که لحن محترمانه مذاکرات در مسقط، نگرش مثبت هیات ایرانی را به همراه داشته است. این منبع آگاه که نخواست نامش فاش شود، توضیح داد: «اینکه ادامه مذاکرات مورد توافق قرار گرفته، نشان‌دهنده آن است که اولا بحثی درباره «برچیدن» برنامه هسته‌ای مطرح نشده و ثانیا زمینه مشترک برای ادامه گفت‌و‌گو‌ها به دست آمده است.» او همچنین گفت: «گفت‌وگوی کوتاه میان عراقچی و ویتکاف هنگام ترک محل مذاکرات نشان می‌دهد که سطحی از تفاهم حاصل شده است.»
چشم‌انداز پیش رو
به ادعای گروهی از تحلیلگران اگر دولت ترامپ واقعا تصمیم گرفته باشد بر موضوع هسته‌ای و محدودسازی ظرفیت غنی‌سازی اورانیوم ایران متمرکز شود، احتمال دستیابی به پیشرفت در مذاکرات افزایش می‌یابد. با این حال، در کنار مسائل سیاسی، ملاحظات زمانی نیز اهمیت دارند. ترامپ در نامه‌ای که ماه گذشته ارسال کرد، برای دستیابی به تفاهم، مهلتی دو ماهه تعیین کرده بود. برخی ناظران این موضع را به منزله آمادگی واشنگتن برای پذیرش توافقات موقت به جای توافقی جامع تفسیر کرده‌اند؛ توافقاتی که می‌توانند زمینه‌ساز ادامه گفت‌و‌گو‌ها در آینده شوند. در عین حال، دو طرف باید به بازه زمانی دیگری نیز توجه داشته باشند: کشور‌های اروپایی تا اکتبر سال جاری فرصت دارند تا درباره استفاده یا صرف‌نظر از به‌کارگیری مکانیسم ماشه در چارچوب توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ تصمیم بگیرند. این مکانیسم به بازگرداندن تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران در صورت نقض توافق مربوط می‌شود. تهران هشدار داده که فعال‌سازی این سازوکار ممکن است باعث خروج ایران از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) شود؛ اقدامی که احتمالا به رویارویی نظامی ادعایی منجر خواهد شد. بازگشت ماشه فرآیندی ۹۰ روزه است؛ بنابراین در صورت تصمیم‌گیری برای استفاده از آن، این روند باید از ماه ژوئن یا جولای آغاز شود. در این چارچوب، انتظار می‌رود تعامل ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در هفته‌های آتی افزایش یابد - به‌ویژه که اروپا این نهاد را برای تهیه گزارشی جامع درباره برنامه هسته‌ای ایران تحت فشار قرار داده است؛ گزارشی که معمولا مقدمه‌ای برای فعال‌سازی ماشه تلقی می‌شود. از این رو، سفر برنامه‌ریزی‌شده مدیرکل آژانس به تهران در پایان ماه جاری می‌تواند نقطه عطف دیگری در پرونده هسته‌ای ایران باشد.
